Đi tìm người yêu muôn thủa nơi đâu?

"Anh nài đi lạc" (1948) - René Magritte

Trong album "10 bài Đạo ca" của Phạm Duy, bài số 3 mang tựa đề "Chàng dũng sĩ và con ngựa vàng (Ảo hóa)", có đoạn dẫn nhập đầy ẩn dụ như sau: 

"Đưa ra hình ảnh một chàng dũng sĩ cưỡi con ngựa vàng đi tìm người yêu muôn thủa. Đi hết năm tháng, đi khắp mọi nơi, đi cho tới khi áo bào đã sờn rách, ngựa hồng đã đổi lông mà vẫn không kiếm ra người yêu lý tưởng. Thế rồi một hôm, đi qua con sông gầm sóng, ngựa vàng bỗng hóa thành người đẹp mà dũng sĩ ra công đi tìm. Thì ra, bấy lâu nay chàng dũng sĩ ngồi lên sự thực mà không biết."

Mới nghe qua, ta những tưởng chàng dũng sĩ, với khát khao "đi tìm người yêu muôn thủa", đang cầm cương điều khiển chú ngựa phi nước đại. Nhưng đó chỉ là biểu hiện trên bề mặt, trên phương diện hình tướng. Câu chuyện với tình tiết đầy kỳ ảo của Phạm Duy buộc ta phải đào sâu hơn thế.

Dưới nhãn quan tâm lý học phân tích (analytic psychology), ta có thể hiểu con ngựa ở đây biểu tượng cho nguồn sinh lực trong tâm hồn chàng dũng sĩ. Nói cách khác, con ngựa-dục vọng mới chính là cái thôi thúc chàng dũng sĩ cất bước đi tìm người tình lý tưởng. Bởi theo Marie-Louise von Franz, thì "loài ngựa biểu tượng cho một dạng sinh lực bên trong tâm hồn có thể khơi dậy suối nguồn vô thức. (Horse symbolizes a kind of domesticated vital libido which bring forth the well of unconscious.) (1) 

Qua biết bao nhiêu năm tháng đi tìm kiếm, từ hăm hở hy vọng đến tuyệt vọng buông xuôi, trước "con sông sóng gầm", cái tôi của chàng dũng sĩ mới biết chấp nhận sự thật: chằng thể "hướng ngoại cầu huyền."

Cũng chính vào lúc đó, nguồn sinh lực từ trong vô thức trỗi dậy, chàng dũng sĩ mới nhận ra sự thật: người yêu lý tưởng và bất tử vốn đã có sẵn trong lòng mình. Con ngựa vàng ở đây chính là hình ảnh tượng trưng cho nữ tính ẩn tàng trong tâm thức chàng dũng sĩ. Phần nữ tính trong người nam đó, cái tôi nữ tính đó, (có người dịch là "linh âm") Jung gọi đó là anima.

Nhưng không hướng ngoại cầu huyền mới chỉ là điều kiện cần, còn để cho người tình muôn thủa trong ta thức dậy, thì còn rất nhiều việc phải làm. Jung khuyên ta nên chủ động tưởng tượng ra một hình tướng cho nàng, rồi hằng ngày ngồi đối thoại với nàng (2). Aletheia Luna thì cho ta nhiều lời khuyên hơn (3). Cụ thể như sau:

• Thực tập lắng nghe với sự quan tâm chân thành và lòng từ bi
• Tái khám phá cái tôi cảm xúc của bạn thông qua những cử chỉ ân cần, âu yếm 
• Nuôi và chăm sóc một vài con vật, trồng và chăm bón một vài loại cây 
• Suy xét về nhu cầu của những người xung quanh mình
• Bộc lộ cái tôi nữ tính qua các hoạt động sáng tạo như âm nhạc, mỹ thuật, điêu khắc, thơ ca...
• Thực tập chánh niệm, thiền quán hay các phương pháp khác để nhận diện và thấu hiểu những cảm xúc của mình
• Mở rộng những mối quan tâm, sở thích sao cho cái tôi nữ tính hiện diện nhiều hơn trong cuộc sống của bạn
• Thực tập tự tìm hiểu, khám quá bản thân, để hiểu rõ hơn về nhu yếu được hiểu, được thương, được đầy đủ, được viên mãn trong mình

Đỗ Hoàng Tùng

Ghi chú:

1. Marie-Louise von Franz, Shadow and Evil in Fairy Tales
2. David Sharp, Jung Lexicon
3. Aletheia Luna, Anima and Animus: How to Harmonize Your Masculine And Feminine Energies